PM2.5 là gì? Vì sao đây là chỉ số ô nhiễm nguy hiểm nhất?

PM2.5 là thuật ngữ bạn sẽ thấy xuất hiện trong hầu hết các báo cáo chất lượng không khí toàn cầu, bởi nó được xem là tác nhân gây hại lớn nhất cho sức khỏe con người.

PM2.5 là gì?

PM là viết tắt của Particulate Matter – tức bụi mịn dạng hạt lơ lửng trong không khí. PM2.5 là nhóm hạt có kích thước nhỏ hơn hoặc bằng 2.5 micromet. Để dễ hình dung, kích thước này nhỏ hơn sợi tóc con người khoảng 30 lần. Chúng nhỏ đến mức mắt thường hoàn toàn không thể nhìn thấy, chỉ quan sát được dưới kính hiển vi điện tử.

Kích thước siêu nhỏ chính là yếu tố khiến bụi mịn PM2.5 trở nên nguy hiểm nhất:

• Chúng có thể tồn tại rất lâu trong khí quyển, trôi dạt hàng trăm đến hàng nghìn kilomet nhờ gió, gây ra ô nhiễm mang tính xuyên biên giới.
• Khi hít phải, PM2.5 dễ dàng vượt qua các rào cản tự nhiên của cơ thể (lông mũi, họng) để đi sâu vào phế nang. Từ phế nang, chúng xâm nhập vào máu, di chuyển đến tim, não và nhiều cơ quan quan trọng khác.

Đây là lý do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xem PM2.5 là mối đe dọa sức khỏe lớn nhất trong các loại ô nhiễm không khí trên toàn cầu.

Có nên theo dõi chỉ số PM2.5 mỗi ngày?

Bụi mịn PM2.5 được chọn làm chỉ số chính trong hầu hết các bảng báo cáo chỉ số chất lượng không khí (AQI) vì tính phổ biến và tác động rõ rệt của nó:

• PM2.5 sinh ra từ hầu hết các hoạt động như khí thải xe cộ, nhà máy, lò đốt rác, đốt rơm rạ, cháy rừng, và cả hoạt động sinh hoạt gia đình (nấu ăn, hút thuốc).
• Khi không khí bị ô nhiễm, PM2.5 thường là chất đầu tiên vượt quá giới hạn an toàn.
• Do khả năng gây hại sâu sắc lên sức khỏe tim mạch và hô hấp, PM2.5 là đại diện chính xác nhất để đánh giá mức độ nguy hiểm tổng thể của không khí tại một khu vực.

PM 2.5 đến từ đâu?

Các hạt PM2.5 có thể được sinh ra trực tiếp (nguồn sơ cấp) hoặc hình thành từ các phản ứng hóa học của khí thải trong không khí (nguồn thứ cấp).

Lưu ý: Ở các đô thị lớn, nguồn nhân tạo, đặc biệt là giao thông và công nghiệp, thường là nguyên nhân chính gây ra mức PM2.5 cao.

Tác hại của bụi mịn PM2.5 đến sức khỏe

Do khả năng xâm nhập sâu vào máu, tác hại của PM2.5 không chỉ giới hạn ở đường hô hấp mà còn ảnh hưởng đến hệ tim mạch và thần kinh.

Kích thước siêu nhỏ cho phép PM2.5 đi sâu vào phế nang, nơi cơ thể trao đổi oxy. Sau đó, chúng chui vào máu và có thể đi đến tim, não, gan. Đây là nguyên nhân dẫn đến hàng loạt vấn đề như cay mắt, rát họng, ho, khó thở, tức ngực,v.v..

Ngoai ra nếu tiếp xúc với môi trường giàu bụi mịn PM2.5 còn có thể khiến cơ thể dễ mắc các bệnh lý liên quan khác như hen suyễn, viêm phế quản, tắc nghẽn mạch máu, nhồi máu cơ tim, suy giảm chức năng phổi,v.v..

PM2.5 gây hại cho môi trường xung quanh như thế nào?

Bụi mịn PM2.5 không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe con người mà còn:

• Làm hư hại vật liệu, công trình
• Tạo mưa axit
• Làm giảm tầm nhìn
• Tác động đến hệ sinh thái biển, đất và sông khi lắng đọng
• Gây suy yếu cây trồng và rừng

Do có thể bay rất xa, PM2.5 là loại ô nhiễm mang tính “xuyên biên giới”.

PM2.5 có ảnh hưởng đến không khí trong nhà không?

Có. Nhiều người lầm tưởng không khí trong nhà là an toàn. Tuy nhiên, PM2.5 từ bên ngoài vẫn có thể xâm nhập qua khe cửa, vết nứt, và hệ thống thông gió. Quan trọng hơn, PM2.5 còn được tạo ra ngay trong nhà từ các hoạt động như:

• Nấu ăn (đặc biệt là chiên, nướng)
• Đốt nhang, nến, lò sưởi
• Khói thuốc lá (nguồn PM2.5 nồng độ cao)
• Phản ứng hóa học của các chất tẩy rửa, xịt phòng tạo ra PM2.5 thứ cấp.

Có thể làm gì để giảm phơi nhiễm PM2.5?

Việc giảm phơi nhiễm PM2.5 cần sự phối hợp giữa hành động cá nhân và chính sách cộng đồng.

Giải pháp cộng đồng

Nhà ở, trường học và văn phòng có thể lắp lọc HVAC hiệu suất cao hoặc hệ thống lọc khí tổng.

Ở cấp cộng đồng, việc thúc đẩy các chính sách kiểm soát khí thải phương tiện giao thông, áp dụng công nghệ sạch trong công nghiệp (nhà máy, nhiệt điện than), thực hiện các chương trình không khí sạch và kiểm soát việc đốt rơm rạ, đốt rác,v.v.. là cực kỳ quan trọng.

Giải pháp cá nhân và gia đình

• Lau nhà bằng khăn ẩm, sử dụng máy hút bụi có bộ lọc HEPA.
• Không hút thuốc trong nhà; hạn chế đốt nến, nhang; sử dụng máy hút mùi khi nấu ăn.
• Hạn chế lái xe hoặc ra ngoài vào giờ cao điểm, hoặc khi chỉ số AQI ở mức "Kém" hoặc "Nguy hại".
• Theo dõi chất lượng không khí (AQI) bằng các ứng dụng hoặc cảm biến thời gian thực.
• Sử dụng máy lọc không khí tiêu chuẩn HEPA (High-Efficiency Particulate Air) trong nhà để loại bỏ PM2.5 hiệu quả.

Nếu bạn đã có máy lọc và muốn biết nó hoạt động hiệu quả đến đâu, một thiết bị đo PM2.5 (cảm biến chất lượng không khí) sẽ giúp bạn thấy kết quả theo phút.

Xem nhanh cảm biến chất lượng không khí

Bụi mịn PM2.5 là mối đe dọa sức khỏe nghiêm trọng nhất từ môi trường sống. Kích thước siêu nhỏ, khả năng di chuyển xa và độ độc cao cho phép nó không chỉ ảnh hưởng đến phổi mà còn tác động sâu sắc đến tim mạch, thần kinh, và các cơ quan khác.

Hiểu rõ PM2.5 – nguồn gốc, tác hại và cách phòng tránh – là bước thiết yếu để bảo vệ sức khỏe gia đình và cộng đồng.